ह्वीलचियरको सहारामा आत्मविश्वास बढाउँदै बास्केटबल खेलाडी

---

छबि पुरी

घोराही, ४ फागुन । बाँकेको बैजनाथ गाउँपालिका वडा नम्बर २ का तिलकराम थारु उमेरले अहिले ३० वर्षको हुनुभयो । उहाँको खुट्टाले काम गर्दैन । १९ वर्षको उमेर छँदा फुटबल खेल्ने क्रममा उहाँलाई चोट लाग्यो । चोटकै कारण उहाँलाई ढाडको नसामा असर पर्दा स्पाईनल कर्डले काम गर्न छाड्यो ।

अहिले ह्वीलचियरको सहारामा हिँडडुल गर्नुपर्छ । शरीर स्वस्थ भएको बेला उहाँले फुटबल खेल्नु हुन्थ्यो । खेल मनमा थियो । शरीरले साथ नदिएर पनि उहाँले खेललाई विराम दिन चाहुन भएन । स्पाईनल कर्डका कारण थलिए पनि आफुभित्रको आत्मविश्वासले उहाँ अहिले बास्केटबलको राम्रो खेलाडी बन्नुभएको छ ।

ह्वीलचियर साथी भएपछि उहाँलाई फुटबलपछि बास्केटबल रोज्नु पर्यो । बास्केटबल खेल्न थालेको अहिले ८ वर्ष भईसकेको छ । उहाँले साँगामा पहिलो पटक बास्केटबल खेल्न सिक्नुभयो । पछि, काठमाडौमा थप सिक्ने मौका पाउनुभयो । हाल नेपाल स्पाईनल कर्ड ईन्जुरी स्पोर्ट एसोसियसन काठमाडौबाट खेल्ने गर्नुभएका तिलकरामले ह्वीलचियरको सहारामा थुप्रै प्रतियोगितासमेत खेली सक्नुभएको छ । पोखरा, बुटवल, कालीकोट, मुगु, धनगढी, काठमाडौलगायत स्थानमा गएर ह्वीलचियर बास्केटबल प्रतियोगिता खेलीसकेको तिलकराम बताउनुहुन्छ ।

लुम्बिनी प्रदेश खेलकुद परिषदले आयोजना गरेको प्रदेश स्तरीय ह्विलचियर बास्केटबल प्रतियोगितामा बाँके जिल्लाबाट सहभागी हुन दाङ आउनुभएका तिलकराम जस्तै प्रदेशका अरु थुप्रै खेलाडी ह्वीलचियरको सहारामा प्रतियोगितामा भाग लिनुभयो । ‘आफु जस्ता धेरै रहेछन् भन्ने थाहा भयो । चिनजान भयो । साँच्चै भन्ने हो भने यस प्रकारका कार्यक्रमले हामीमा आत्मविश्वास बढाउने गर्छ’ उहाँले भन्नुभयो ‘मैले म मात्रै अपाङ्ग छु भन्ने ठान्छु तर बाहिर निस्कँदा अरु साथीहरु पनि म जस्तै देख्दा मन भुलिन्छ । यसरी खेल्न पाउँदा अझ आत्मविश्वास जागेर आउँछ ।’

प्रदेश सरकारले दाङमा पहिलो पटक प्रतियोगिता आयोजना गरेर अपांगता भएकाहरुको क्षमता बाहिर ल्याउने काम गरेको भन्दै उहाँले खुशी व्यक्त गर्नुभयो । तिलकराम थारु जस्तै नेपालगन्ज उपमहानगरपालिका वडा नम्बर ७ बाँकेका अशोक थारु पनि प्रदेश स्तरीय ह्वीलचियर बास्केटबल खेल्न थालेको केही वर्ष भएको छ । उहाँको सानैमा पोलियो लागेर दुवै खुट्टाले काम गर्दैन । तर उहाँमा भरिएको आत्मविश्वासले सपाङ्ग जस्तै छिटो छरितो रुपमा बास्केटबल खेल्नुहुन्छ । ह्वीलचियरमा बसेर उहाँले कोर्टको सेतो रेखा बाहिरबाटै स्कोर गर्न सक्नुहुन्छ । खेल क्षमता देख्दा उहाँ अपांगता भएको व्यक्ति देखिनुहुन्न ।

दंगीशरण गाउँपालिका वडा नम्बर ५ डाँडाचिसका ३९ वर्षीय विवेक चौधरीको पनि ढाड मुनिको शरीरले काम गर्दैन । १३ वर्षअघि लडेर घाईते हुनुभएका विवेकलाई शुरुमा ढाडमा समस्या भयो । तर, चोट बल्झिँदै जाँदा उहाँ ह्वीलचियरको सहारामा हिड्नु पर्ने भयो । नेपाली सेनाबाट हाल अवकाश हुनुभएका विवेकले ७३ सालयता बास्केटबल खेल्न थालेको बताउनुहुन्छ । उहाँले खेल नियमित भए अझ राम्रो हुने भन्दै दाङमै पहिलो पटक प्रतियोगिता आयोजना हुँदा निकै खुशी लागेको बताउनुभयो ।

‘शरीरले साथ नदिए पनि मनले खेल्न चाहन्छ । यसरी खेल्न पाउँदा अझ धेरै उर्जा थपिन्छ । आत्मविश्वास भरिएर आउँछ’ उहाँले भन्नुभयो ‘ह्वीलचियर बास्केटबल प्रतियोगिता जस्तै अरु विभिन्न प्रतियोगिता आयोजना गरेर हामीहरुको क्षमता बाहिर ल्याउन ध्यान दिनुपर्छ । पुरुष जस्तै महिला अपांगताहरु पनि राम्रो खेल्छन् ।’

घोराही उपमहानगरपालिका वडा नम्बर १५ का दण्ड रोका मगरलाई पनि स्पाईनल कर्डको समस्या छ । उहाँलाई चोटकै कारण डाढको नशाले काम गर्न छाडेपछि अहिले ह्वीलचियर जिन्दगी बाँची रहनुभएको छ । दाङको प्रतिनिधित्व गर्दै पहिलो पटक प्रदेश स्तरीय प्रतियोगिता खेल्न पाउँदा उहाँको मुहारमा बेल्लै उत्साहको संचार देखिन्थ्यो ।

‘मैले पनि धेरै कुरा गर्न सक्ने रहेछु भन्ने लाग्यो । स्वस्थ हुँदा खेल धेरै त खेलेन’ उहाँले भन्नुभयो ‘ तर, अहिले ह्वीलचियरको सहारामा हिँडडुल गर्ने भएपछि मैले पनि खेल्न सक्छु भन्ने नै लागेको थिएन । साथीहरुको सहयोगले खेल्ने हौसला पाएपछि मैले पनि सक्ने रहेछु भन्ने प्रमाणित गर्न पाएँ । अब यसलाई निरन्तरता दिएर क्षमता विकासमा ध्यान दिनेछु ।’

बास्केटबलमा अपांगता भएकाहरुले खेल्ने र सपांगहरुले खेल्ने नियम उस्तै हुन्छ । तर, अपांगता भएकाहरुलाई बल लिएर अघि बढ्न धेरै नै कठिनाई हुने गर्छ । ह्वीलचियर ठोक्किएर चोट पटक लाग्न सक्ने खतराबाट जोगिँदै खेल्नुपर्ने अवस्थामा उनीहरु निकै चलाखीपूर्ण रुपमा कोर्टमा अभ्यस्त हुने गर्छन् ।

खासमा अपांगता भएकाहरुका लागि हुने ह्वीलचियर बास्केट बल प्रतियोगिता खेल्नका लागि अलग्गै ह्विलचियर चाहिन्छ । तर यो सबैका लागि पर्याप्त छैन । अहिले प्रयोग गरिरहेका ह्वीलचियर मै बसेर उनीहरुले प्रतियोगितामा सहभागीता जनाएका छन् ।

अपांगता भएकाहरु सबै एउटै हुदैनन् । एकै प्रकारका अपांगता भएकाहरुको पनि फरक फरक समस्या हुन्छ । यसरी प्रतियोगिता आयोजना गर्दा उनीहरुको सबै प्रकारको व्यवस्थापन गर्न पनि चुनौति उत्तिकै हुने भएपनि प्रदेशमा अपांगता भएकाहरुको क्षमता बाहिर ल्याउन खेलकुद परिषदले ह्वीलचियर बास्केटबलबाट थालनी गरेको लुम्बिनी प्रदेश खेलकुद परिषदका सदस्य सचिव तिरनदाज गौतमले बताउनुभयो ।

अझै पनि अपागंतामैत्री संरचना र पूर्वाधार नहुँदा समस्या भोग्नु परिरहेको अवस्थामा खेलकुद आयोजना गर्न उत्तिकै चुनौति रहेको हुँदा प्रतियोगितामार्फत सार्वजनिक सेवा र निकायलाई अपांगता भएकाहरुको विषय र क्षेत्रका बारेमा जानकारी होस् भनेर शुरुवात गरिएको बताउनुभयो ।

फरक क्षमता भएकाहरुका लागि केही गरौँ भनेर पहिलो चरणमा काम गरेको बताउँदै उहाँले प्रदेश स्तरीय ह्वील चियर प्रतियोगिताबाट खेलकुद परिषदलाई यस क्षेत्रमा काम गर्न थप हौसला मिलेको बताउनुभयो ।

‘अपांग भएर बाँच्नुभएका तपाईहरुमा अपांग भएको देखिएन । तपाईहरुमा अपार क्षमता रहेछ भन्ने सन्देश प्रतियोगिताले दिएको छ’ उहाँले भन्नुभयो ‘यसलाई समाजमा सकारात्मक सन्देशका रुपमा लैजान आवश्यक छ । आगामी दिनमा अपांगता भएकाहरुको क्षमता उजागर गर्न सहकार्य हुनेछ ।’

अपांग संघ खगेन्द्र नवजीवन केन्द्र दाङका सदस्य शिव घर्तीले अपांगताका क्षेत्रमा अन्य खेलकुदका कार्यक्रम गर्न अपिल गर्नुहुन्छ । उहाँले क्षमता बाहिर ल्याउन सहजीकरण भएको भन्दै यसले अपांगता भएकाहरुको सक्षमतालाई समुदायमा उजागर गर्न सहयोग पुगेको बताउनुहुन्छ ।

‘हिजो खेल गर्न भन्दा हामीसँग कति क्षमता छ भन्ने थियो तर बास्केटबलले उजागर गरेको छ । हामीमा कति क्षमता रहेछ भन्ने स्पष्ट भएको छ‘ उहाँले भन्नुभयो ‘सपाङ्गका लागि सरकारले खेलकुदमा गर्ने लगानी जस्तै अपांगता भएकाहरुका लागि पनि गर्न आवश्यक छ भन्ने बुझाई स्थापित गर्न यसले सघाउनेछ ।’

अपांगता भएकाहरुको प्रतियोगिता आयोजना गर्दा अझ तयारी गर्न राष्ट्रिय अपांग संघ लुम्बिनी प्रदेश सदस्य दयाराम अधिकारीको अपिल छ । उहाँले अपांगता भएका व्यक्ति केही गर्न सक्दैनन् भन्ने धारणा चिर्ने अवसर प्रदेश सरकार खेलकुद परिषदले गर्नु अपांगता भएकाहरुका लागि खुशीको कुरा भएको बताउनुभयो । यसैगरी उहाँले अपांगताका क्षेत्रमा काम गर्ने संस्थासँग सहकार्य गरेर सरकारका कार्यक्रम गर्न सके यसको प्रभावकारीता अझ देखिने बताउनुभयो ।

बाल अपांग टेवा संघका अध्यक्ष डेण्डी शेर्पाले राज्यबाट सेवा नहुँदा अपांगता भएकाहरु सार्वजनिक सेवामा कठिनाई भोग्न बाध्य रहेको बताउनुहुन्छ । सबै निकायका काममा एक रुपतासँगै गति प्रदान गर्न सके यसले समाज समृद्ध बन्ने बताउनुभयो । उहाँले अपांगताका क्षेत्रमा काम गर्ने संस्थाहरुमा सहकार्य जरुरी रहेको औँल्याउँदै अपांगता भएकाहरुको हितमा काम गर्न पनि आग्रह गर्नुभयो ।

गुरुकुल एकेडेमी घोराहीका प्रधानाध्यापक डा‍. कृष्णराज डिसीले हरेक व्यक्तिले आफ्नो दृष्टिकोण बदल्न जरुरी रहेको बताउनुभयो । ‘शरीर राम्रो भएर हुदैन । काम नलाग्ने व्यक्ति भए के काम । कामले क्षमता देखाउने हो’ उहाँले भन्नुभयो ‘विभेद गर्नेहरु अपांग हुन् । देख्दा सबै ठीक छ तर विचार ठीक छैन । बानी व्यहोरा र काम ठीक छैन भने सपांग भएर के गर्नु ? त्यसैले मानिसको बोली व्यवहार, आचरण सही हुनुपर्छ ।’

लुम्बिनी प्रदेश खेलकुद परिषदले दाङको घोराहीस्थित गुरुकुल एकेडेमीमा आयोजना गरेको प्रदेश स्तरीय ह्वीलचियर प्रतियोगितामा बाँकेको टीम प्रथम भयो । बाँकेले दाङलाई ३१–१० अंकले हराउँदै विजेता बन्यो । यसअघि बाँकेले नवलपसारीलाई र दाङले कपिलबस्तुलाई हराएका थिए ।

प्रतियोगितामा दाङसहित बाँके, कपिलबस्तु र नवलपरासी पश्चिम जिल्लाका अपांगता भएका पुरुष खेलाडीको सहभागीता रहेको थियो । विजेता बाँकेले नगद पचास हजारसहित शिल्ड प्राप्त गर्दा उपविजेता बनेको दाङले पनि नगद ३० हजारसहित शिल्ड प्राप्त गर्यो । प्रतियोगितामा बाँकेका हिमराज बुढा मगर उत्कृष्ट खेलाडी हुनुभयो ।