वैदेशिक रोजगार : अवसर, चुनौती र सम्भावना
मुना खनाल
नेपालमा वैदेशिक रोजगारको महत्व र प्रभाव अत्यन्त गहन र व्यापक छ । नेपालको आर्थिक, सामाजिक, र सांस्कृतिक संरचनामा वैदेशिक रोजगारले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको छ । म पनि युवा भएकाले देशको लागि केही गर्नुपर्छ भन्ने हुटहुटी मनभरि छ । तर बाध्यात्मक अवस्थामा विदेशिनु पर्दा र विदेश बसाईका क्रममा बढेको व्यस्ताले लेखन कार्यमा केही सुस्तता आएको छ । सामाजिक सञ्जालहरुमा पनि त्यति समय खर्चिन पाउँदिन । विदेश सबैको गन्तव्य बनि रहेको छ । वैदेशिक रोजगार सबै किसिमले राम्रो भने छैन । श्रम अनुसारको मूल्य पाइन्छ, समय अनुसार चल्नुपर्छ, । वैदेशिक रोजगारको सवालमा विदेश आइसकेपछि यही कुरा सिक्ने मौका मिलेको छ ।
नेपालमा समयको महत्व त्यति थिएन, पैशा जेजति नेपालमा कमाए पनि खान पुगेको थियो, विदेशमा पैशा राम्रो कमाई हुन्छ, तर पेटभरि खानको लागि सोँच्नुपर्छ । विदेश आइसकेपछि लेख्ने कार्यलाई तिब्रता दिने सवालमा यस लेखमा, वैदेशिक रोजगारको अवसर, चुनौति, र सम्भावनालाई विश्लेषण मेरो तर्फबाट लेख्ने प्रयास गरेको छ । यो विषयमा मैले लेखेकै हुनुपर्छ, होला भन्ने पक्षमा छैन । मेरो विचारमा सबै सहमत हुनुपर्छ भन्ने पनि छैन ।
वैदेशिक रोजगारको अवसर–
नेपालमा बेरोजगारी दर उच्च रहेको सन्दर्भमा वैदेशिक रोजगारले युवाहरूलाई रोजगारी प्रदान गर्ने अवसर प्रदान गरेको छ । मध्यपूर्व, मलेसिया, दक्षिण कोरिया, जापान, र अन्य थुप्रै देशहरूमा नेपाली कामदारहरू प्रवासी श्रमिकको रूपमा कार्यरत छन् । वैदेशिक रोजगारले नेपाली युवाहरूलाई आर्थिक स्वतन्त्रता, अनुभव, र नयाँ सीपहरू सिक्न अवसर दिएको छ । यसले नेपाली परिवारहरूको जीवनस्तर सुधार गर्न र देशको अर्थतन्त्रमा सकारात्मक प्रभाव पार्न मद्दत गरेको छ ।
वैदेशिक रोजगारबाट प्राप्त रेमिट्यान्स (विदेशी मुद्रा) नेपालको अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण हिस्सा बनेको छ । यो रकम देशको कुल गार्हस्थ उत्पादन (जिडिपी) मा महत्वपूर्ण योगदान पु¥याउँछ । ग्रामीण क्षेत्रका घरपरिवारहरूको आर्थिक स्थिति सुधार गर्न र बालबालिकाको शिक्षा, स्वास्थ्य सेवामा लगानी गर्न रेमिट्यान्सले ठुलो भूमिका खेलिरहेको छ ।
वैदेशिक रोजगारको चुनौती
वैदेशिक रोजगारको अवसरहरू धेरै भए पनि यससँगै थुप्रै चुनौतिहरू पनि छन् । पहिलो चुनौति भनेको कामदारहरूलाई उचित तालिम र सूचना प्रदान गर्ने हो । धेरैजसो नेपाली कामदारहरू आधारभूत शिक्षा र सीपमा कमजोर हुन्छन्, जसले गर्दा उनीहरूलाई वैदेशिक रोजगारमा अनुकूलित हुन कठिनाइ हुन्छ ।
दोस्रो चुनौति भनेको वैदेशिक रोजगारमा शोषण र उत्पीडन हो । धेरैजसो नेपाली कामदारहरूले कार्यस्थलमा असुरक्षित, अपमानजनक, र शोषणकारी स्थितिहरूमा काम गर्न बाध्य हुन्छन् । कामदारहरूको अधिकारको संरक्षणका लागि कानुनी प्रणाली प्रभावकारी नभएकोले उनीहरूलाई न्याय प्राप्त गर्न कठिनाइ हुन्छ ।
तेस्रो चुनौति भनेको परिवारबाट टाढा बस्नुपर्ने अवस्थाले उत्पन्न सामाजिक र मनोवैज्ञानिक समस्या हो। लामो समयसम्म विदेशमा बस्दा पारिवारिक सम्बन्धहरू कमजोर हुन्छन् र पारिवारिक जिम्मेवारीको संतुलन गुम्छ । यसले बालबालिकाको पालनपोषण, वृद्ध अभिभावकहरूको हेरचाह, र वैवाहिक सम्बन्धमा समस्या निम्त्याउँछ ।
वैदेशिक रोजगारको सम्भावना–
वैदेशिक रोजगारको चुनौतिहरूको समाधान गरेर यसमा थप सम्भावना देख्न सकिन्छ । पहिलो सम्भावना भनेको शिक्षा र तालिममा लगानी बढाउनु हो । कामदारहरूलाई प्राविधिक शिक्षा, भाषा तालिम, र सीप विकास कार्यक्रमहरूमा सहभागी गराएर उनीहरूको दक्षता वृद्धि गर्न सकिन्छ। यसले नेपाली कामदारहरूलाई उच्च तलब र सुरक्षित रोजगारीमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्षम बनाउँछ ।
दोस्रो सम्भावना भनेको वैदेशिक रोजगारसम्बन्धी नीति र कानुनलाई सुधार गर्नु हो । सरकार र रोजगारदाताहरूबीच सहकार्य गरेर कामदारहरूको अधिकार संरक्षण गर्न सकिन्छ । कामदारहरूको सुरक्षाका लागि कानुनी संरचना मजबुत बनाएर उनीहरूको शोषण रोक्न सकिन्छ ।
तेस्रो सम्भावना भनेको वैदेशिक रोजगारबाट प्राप्त रेमिट्यान्सलाई सही रूपमा व्यवस्थापन गर्नु हो । रेमिट्यान्सलाई कृषि, उद्योग, शिक्षा, स्वास्थ्यजस्ता क्षेत्रमा लगानी गरेर दीर्घकालीन विकासमा रुपान्तरण गर्न सकिन्छ । यसले देशको आन्तरिक रोजगार सृजनामा मद्दत पुर्याउँछ र वैदेशिक रोजगारको निर्भरता कम गर्न सम्भव बनाउँछ ।
नेपालमा वैदेशिक रोजगारको महत्व अपार छ । यसले नेपाली समाजमा आर्थिक सुधार ल्याएको छ र थुप्रै परिवारहरूको जीवनस्तर सुधार गर्न मद्दत गरेको छ । तर, वैदेशिक रोजगारमा रहेका चुनौतिहरूलाई सम्बोधन गर्न र यसका सम्भावनाहरूलाई सही तरिकाले प्रयोग गर्न जरुरी छ । शिक्षा, तालिम, कानुनी सुधार, र रेमिट्यान्स व्यवस्थापनमा सुधार गरेर नेपालले वैदेशिक रोजगारलाई दीर्घकालीन विकासको स्रोतमा रुपान्तरण गर्न सक्छ । वैदेशिक रोजगारको सही व्यवस्थापनले नेपाललाई आर्थिक स्थायित्व, सामाजिक सुदृढता, र समृद्धितर्फ डो–त्याउन सक्छ ।
वैदेशिक रोजगारको आर्थिक योगदान–
नेपालमा वैदेशिक रोजगारले अर्थतन्त्रमा महत्वपूर्ण योगदान पु¥याएको छ । २०२३ मा, वैदेशिक रोजगारबाट प्राप्त रेमिट्यान्सले देशको कुल गार्हस्थ उत्पादनमा २५ यु भन्दा बढी योगदान पु¥याएको थियो । यो रकमले नेपालका ग्रामीण क्षेत्रका थुप्रै घरपरिवारहरूको आर्थिक स्थिति सुधार गर्न मद्दत गरेको छ ।
ग्रामीण क्षेत्रका घरपरिवारहरूले रेमिट्यान्सबाट प्राप्त रकमलाई बालबालिकाको शिक्षा, स्वास्थ्य सेवामा लगानी गर्न र घरको निर्माण तथा मर्मत गर्न प्रयोग गर्छन् । यसले स्थानीय स्तरमा आर्थिक क्रियाकलापलाई बढावा दिएको छ र आर्थिक स्थिरता ल्याएको छ ।
वैदेशिक रोजगारका सामाजिक र सांस्कृतिक प्रभाव–
वैदेशिक रोजगारले नेपाली समाजमा थुप्रै सामाजिक र सांस्कृतिक प्रभावहरू पारिरहेको छ । कामदारहरू विदेशमा बस्दा नयाँ संस्कार, रीतिरिवाज, र कार्यशैली सिक्न पाउँछन् । यसले उनीहरूलाई सांस्कृतिक विविधता र सहिष्णुता सिक्न मद्दत गर्छ ।
तर, वैदेशिक रोजगारको सामाजिक प्रभावमा केही नकारात्मक पक्षहरू पनि छन् । परिवारबाट टाढा बस्दा पारिवारिक सम्बन्धहरू कमजोर हुन्छन् र पारिवारिक जिम्मेवारीको संतुलन गुम्छ । बालबालिकाको पालनपोषणमा समस्या आउन सक्छ र वृद्ध अभिभावकहरूको हेरचाहमा कठिनाइ उत्पन्न हुन सक्छ ।
वैदेशिक रोजगारको नीति सुधार–
वैदेशिक रोजगारको नीति सुधार गरेर कामदारहरूको अधिकार र सुरक्षालाई सुनिश्चित गर्न सकिन्छ । सरकार र रोजगारदाताहरूबीच सहकार्य गरेर कामदारहरूको अधिकार संरक्षण गर्नका लागि कानुनी संरचना मजबुत बनाउन जरुरी छ ।
कामदारहरूको सुरक्षाका लागि वैदेशिक रोजगारसम्बन्धी नीति र कानुनलाई सुधार गर्न आवश्यक छ । वैदेशिक रोजगारमा रहेका चुनौतिहरूलाई सम्बोधन गर्न र कामदारहरूको शोषण रोक्न सरकारले प्रभावकारी नीति ल्याउनुपर्छ। कामदारहरूको सुरक्षाका लागि कानुनी संरचना मजबुत बनाएर उनीहरूको शोषण रोक्न सकिन्छ ।
रेमिट्यान्सको सही व्यवस्थापन–
वैदेशिक रोजगारबाट प्राप्त रेमिट्यान्सलाई सही रूपमा व्यवस्थापन गरेर दीर्घकालीन विकासमा रुपान्तरण गर्न सकिन्छ । रेमिट्यान्सलाई कृषि, उद्योग, शिक्षा, स्वास्थ्यजस्ता क्षेत्रमा लगानी गरेर देशको आन्तरिक रोजगार सृजनामा मद्दत पुर्याउन सकिन्छ ।
रेमिट्यान्सको सही व्यवस्थापनले नेपाललाई आर्थिक स्थायित्व, सामाजिक सुदृढता, र समृद्धितर्फ डो–त्याउन सक्छ । वैदेशिक रोजगारको सही व्यवस्थापनले नेपाललाई दीर्घकालीन विकासको स्रोतमा रुपान्तरण गर्न मद्दत गर्छ ।
निष्कर्ष–
नेपालमा वैदेशिक रोजगारले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको छ । यसले नेपाली समाजमा आर्थिक सुधार ल्याएको छ र थुप्रै परिवारहरूको जीवनस्तर सुधार गर्न मद्दत गरेको छ । तर, वैदेशिक रोजगारमा रहेका चुनौतिहरूलाई सम्बोधन गर्न र यसका सम्भावनाहरूलाई सही तरिकाले प्रयोग गर्न जरुरी छ ।
शिक्षा, तालिम, कानुनी सुधार, र रेमिट्यान्स व्यवस्थापनमा सुधार गरेर नेपालले वैदेशिक रोजगारलाई दीर्घकालीन विकासको स्रोतमा रुपान्तरण गर्न सक्छ । वैदेशिक रोजगारको सही व्यवस्थापनले नेपाललाई आर्थिक स्थायित्व, सामाजिक सुदृढता, र समृद्धितर्फ डो–त्याउन सक्छ ।
यसरी, नेपालले वैदेशिक रोजगारलाई सही तरिकाले व्यवस्थापन गरेर देशको विकासमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्याउन सक्छ । वैदेशिक रोजगारको अवसर, चुनौति, र सम्भावनालाई सही तरिकाले प्रयोग गरेर नेपालले दीर्घकालीन विकास र समृद्धितर्फ अगाडि बढ्न सक्छ ।